powrót

Wielopolscy

Staropolski ród magnacki, którego przedstawiciele od połowy XVII wieku obejmowali ważne urzędy w Rzeczpospolitej. Do świetności ród doprowadził Jan z Pieskowej Skały Wielopolski (ok. 1605-1668), posiadacz licznych ziem w Małopolsce, wojewoda krakowski, który zakupując od Koniecpolskich ziemie w 1649 roku, utworzył nowe centrum dóbr w Oborach. Kolejne pół wieku doprowadziło do stopniowego wykupienia sąsiadujących z Oborami ziem cieciszewskich, które połączone, znane były od tej pory, jako klucz oborski.

W dobie „potopu” szwedzkiego Jan Wielopolski został wysłany przez Jana Kazimierza z poselstwem do cesarza Ferdynanda III, w celu zawarcia przymierza przeciw Rakoczemu. I choć efekty dyplomatyczne poselstwa były nikłe, sukcesem Wielopolskich był fakt otrzymania od cesarza, w 1656 roku, tytułu hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego, którym się odtąd posługiwali.

Szczyt potęgi rodu przypadł na życie jedynego syna Jana Wielopolskiego, również Jana, który karierę polityczną zwieńczył uzyskaniem tytułu kanclerza Jana III Sobieskiego. Jan Wielopolski (1630–1688) był trzykrotnie żonaty – z Angelą Koniecpolską, z Konstancją Komorowską z Myszkowskich oraz z Marią d’Arquien de la Grange (od 1678 roku) siostrą królowej Marii Kazimiery Sobieskiej, zwanej Marysieńką. W 1678 roku zakupił on dobra żywieckie wchodząc w posiadanie Żywca. Początkowo był podporą króla w starciach z magnaterią. W roku 1684 posłował w jego imieniu do Francji w celu odnowienia zerwanych stosunków dyplomatycznych, gdzie przyjął go Ludwik XIV. Po powrocie do Polski przeszedł do obozu antykrólewskiego kierowanego przez Stanisława Lubomirskiego. Gdy zmarł w 1688 roku przeprowadzono, mimo oporu żony, rewizję w warszawskiej jurydyce Wielopolskich, zarządzoną w celu znalezienia kompromitujących go dokumentów.

W roku 1688, pod koniec życia Jana Wielopolskiego, zakończył się remont i przebudowa pałacu w Oborach, w kształcie zaprojektowanym najprawdopodobniej przez Tylmana z Gameren. Po jego śmierci dobra oborskie oraz starostwo nowotarskie pozostały w rękach Marii d’Arquien. To ona po zniszczeniu kościoła w Cieciszewie przez Wisłę, na początku XVIII wieku, zadecydowała o jego odbudowie na skarpie w Słomczynie, w latach 1717-1725. Po śmierci Marii, w 1733 r. potomkowie Wielopolskich podzielili się majątkiem. Obory objął tytularnie wnuk Jana, Hieronim.

Hieronim Wielopolski (1712-1779) był generałem-majorem gwardii konnej koronnej, i regimentarzem partii małopolskiej, co nie wymagało od niego udziału w działaniach zbrojnych. Jego małżeństwo z Urszulą Potocką (1725-1806), zawarte w 1741 roku, pozostało bezpotomne. Za jego czasów nastąpił rozwój klucza oborskiego. Założono wówczas browar w Oborach produkujący słynne odmiany piw, wybudowano liczne karczmy, rozpoczęto osadzanie Olędrów – a przede wszystkim w roku 1776, na gruntach oborskich, wybudowano manufakturę papierniczą, z czasem przekształconą w fabrykę papieru usytuowaną w obecnym Mirkowie.

Po śmierci Hieronima, wdowa po nim, Urszula Wielopolska pozostawała w Małopolsce. W jej imieniu kluczem oborskim zarządzali kolejni zarządcy, odpowiadający przed zamieszkującym w Warszawie siostrzeńcem Urszuli, Michałem Bonawenturą Potulickim (1756-1805). W roku 1785 przeprowadzono remont oborskiego pałacu. Przebudowano wówczas m.in. dach na mansardowy z oknami ujętymi w rokokowe blaszane obramienia. W 1795 roku, po trzecim rozbiorze Polski, Obory znalazły się w zaborze pruskim. Ponieważ siedemdziesięcioletnia wówczas Urszula mieszkała w Krakowie, w zaborze austriackim, zarząd nad majątkiem na terenie Warszawy, Obór i Wągrodna przekazała Michałowi Potulickiemu, będącemu prawnym reprezentantem dóbr. Gdy Michał zmarł niespodziewanie 24 grudnia 1805 roku, Urszula przybywszy 15 stycznia 1806 roku do Warszawy na jego pogrzeb, zmieniła zapisy testamentowe, przekazując swą część majątku oborskiego dzieciom Michała – Kacprowi i Kazimierzowi, zarządzanie powierzając wdowie po Michale, Elżbiecie z Wodzickich (1755–1827). Do roku 1817 wykupiła ona pozostałą część dóbr, do których zgłaszali pretensje Wielopolscy z linii po bracie Hieronima, kończąc w ten sposób ich pretensje do Obór.

Źródła i opracowania
• AGAD, Archiwum Wielopolskich i Oborskich z Obór (Obory) sygn. 165 , 226, 414, 603, 662
• CIARA Stefan, Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, PAN 1990
• ZIELIŃSKA Teresa, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997

Oprac: Paweł Komosa